Ngày thành lập đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh được thành lập ngày 15/5/1941. Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh ra đời để đáp ứng nhu cầu tất yếu của lịch sử đất nước, những phong trào thiếu niên Việt Nam là một phần hữu ích, quan trọng góp phần vào thắng lợi của Cách mạng Việt Nam.
Ngày thành lập Đội Nhi đồng cứu quốc nhằm tập hợp các thiếu nhi vào một tổ chức để Đoàn thanh niên dẫn dắt, giáo dục cách mạng để các em thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh, để tương lai trở thành lực lượng cách mạng vững chắc cho Việt Nam.
Ngày 15/5/1941 là ngày chính thức mang ý nghĩa xác nhận Đội Nhi đồng cứu quốc là một lực lượng dự bị cho Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, là lực lượng tương lai sẽ bảo vệ tổ quốc, lực lượng được nhà nước bảo vệ và giáo dục để phát triển đất nước.
Ngày này cũng đánh dấu sự quan tâm to lớn của Đảng và Nhà nước ta đối với thế hệ mầm non, nhận thức được mầm non là tương lai của đất nước nên cần có sự dẫn dắt đúng đắn và giáo dục tốt nhất dành cho nhi đồng.
Ngày 26 tháng 3 năm 1931, Hội nghị lần thứ hai của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ra Nghị quyết thành lập tổ chức Đoàn Thanh niên và giao cho Đoàn phụ trách thiếu nhi.
Ngày 15 tháng 5 năm 1941: Đội Nhi đồng Cứu quốc đầu tiên được thành lập tại thôn Nà Mạ, xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng và được coi là thành viên của Mặt trận Việt Minh. Đội đã hoạt động theo Điều lệ của Mặt trận Việt Minh với nội dung “Dự bị giúp đánh Tây, đánh Nhật để làm cho Việt Nam hoàn toàn độc lập”.
Vào ngày thành lập, 05 Đội viên đầu tiên của Đội là Nông Văn Dền (Bí danh Kim Đồng, đội trưởng), Nông Văn Thàn (Bí danh Cao Sơn), Lý Văn Tịnh (Thanh Minh), Lý Thị Nì (Thủy Tiên), Lý Thị Xậu (Thanh Thủy). Người phụ trách Đội đầu tiên là Đức Thanh.
Giữa năm 1950, hai tổ chức Đội Thiếu niên Tiền phong và Đội Nhi đồng cứu Quốc sáp nhập lại làm một và lấy tên chung là Đội Thiếu nhi cứu quốc.
Tháng 3 năm 1951, Đội Thiếu nhi cứu quốc được đổi tên thành Đội Thiếu nhi Tháng Tám.
Tháng 11 năm 1956, Đội Thiếu nhi Tháng Tám được đổi tên thành Đội Thiếu niên Tiền phong và từ ngày 19 tháng 3 năm 1960 các em nhi đồng được tổ chức vào Đội Nhi đồng Tháng Tám.
Ngày 30 tháng 1 năm 1970, thể theo nguyện vọng của thiếu nhi cả nước, Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra Nghị quyết trao cho Đội được mang tên Bác Hồ. Từ đó đến nay, Đội được mang tên Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh.
Hàng năm, vào ngày 15 tháng 5, phong trào thiếu nhi thi đua làm theo 5 điều Bác Hồ dạy luôn được đẩy mạnh và tổ chức rộng khắp ở các Liên Đội trên cả nước. Vào ngày này, các Liên Đội thường đồng loạt tổ chức nhiều hoạt động như đồng diễn sân trường, biểu diễn văn nghệ, hội thi thể thao, diễu hành… giúp tạo không khí vui tươi, sôi nổi trong đội viên, thiếu niên, nhi đồng.
Sau ngày 15/5/1941, vâng theo lời Bác dạy, cùng cha anh làm cách mạng, Đội Thiếu nhi Cứu quốc được thành lập ở khắp các địa phương trong cả nước. Các đội viên, thiếu nhi tích cực tham gia hoạt động cách mạng như làm liên lạc, trinh sát, bảo vệ trật tự trị an, bảo vệ xóm làng, tham gia lao động tiết kiệm, xoá mù chữ... đã lập công xuất sắc như Đội Thiếu niên du kích Đình Bảng, Đội Thiếu nhi Bát Sắt (Hà Nội),...
Suốt 2 cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc, lớp lớp thiếu nhi Việt Nam ở hai miền Nam, Bắc đã góp phần nhỏ bé của mình vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc như: Phong trào Trần Quốc Toản do Bác Hồ phát động năm 1948, phong trào “Vì miền Nam ruột thịt”, “Việc nhỏ, chí lớn, chống Mỹ cứu nước”, “Làm nghìn việc tốt thực hiện 5 điều Bác Hồ dạy”
Bên cạnh đó, các Liên Đội cũng thường tổ chức một số hoạt động có ý nghĩa khác cho cộng đồng như làm từ thiện, giúp đỡ các mẹ Việt Nam anh hùng, giúp đỡ trẻ em kém may mắn, gây quỹ từ thiện… để góp phần giáo dục đội viên, thiếu nhi lòng tự hào dân tộc, yêu nước, sống có ước mơ, chăm chỉ học tập, tích cực rèn luyện, yêu lao động, sáng tạo, biết tri ân và đền ơn đáp nghĩa đối với các anh hùng, liệt sỹ, những người có nhiều cống hiến, đóng góp đối với quê hương, đất nước; có ý thức cao trong các hoạt động tập thể, đoàn kết, chấp hành kỷ luật, nội quy, quy định của trường, lớp và của Đội. Từ đó, giúp động viên các em không ngừng phấn đấu học tập, rèn luyện trở thành con ngoan, trò giỏi, đội viên tốt, cháu ngoan Bác Hồ và luôn luôn ghi nhớ lời dạy của chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.
1. Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào.
2. Học tập tốt, lao động tốt.
3. Đoàn kết tốt, kỷ luật tốt.
4. Giữ gìn vệ sinh thật tốt.
5. Khiêm tốn, thật thà, dũng cảm.
Hơn 80 năm qua, những trang vàng sử Đội và hào khí truyền thống của Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh mỗi ngày một sáng. Lịch sử đó, truyền thống đó gắn liền với phong trào thiếu nhi Việt Nam và là một bộ phận không thể tách rời trong lịch sử Đảng, lịch sử dân tộc và lịch sử Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh...
Với những cống hiến của Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh và thiếu niên, nhi đồng Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhân dịp kỷ niệm 60 năm ngày thành lập Đội (tháng 5/2001), Nhà nước ta đã quyết định trao tặng Huân chương Sao Vàng - phần thưởng cao quý nhất của Đảng và Nhà nước cho Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh.
Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh có vai trò vô cùng quan trọng đối với mọi người trong xã hội:
Đội TNTP Hồ Chí Minh là trường học giáo dục cộng sản chủ nghĩa của thiếu nhi và là nơi các em được giáo dục, tự giáo dục, rèn luyện phấn đấu và trưởng thành. Đội là người đại diện quyền lợi cho trẻ em nói chung và cho thiếu niên và nhi đồng nói riêng.
Đội là người hỗ trợ tích cực, là cầu nối giữa nhà trường và xã hội và là chỗ dựa đáng tin cậy của giáo viên nhà trường, được sự hỗ trợ tích cực nhà trường cùng nhà trường thực hiện nội dung và mục đích giáo dục. Đội tổ chức triển khai mọi chủ trương của nhà trường động viên cổ vũ tất cả học sinh tham gia.
Đội là một lực lượng đông đảo của xã hội, một lực lượng cách mạng tham gia tuyên truyền, cổ động các chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước, tham gia xây dựng và quản lí xã hội với những việc làm vừa sức. Để thực hiện vai trò này, Đội không chỉ hoạt động trong trường học, ngoài giờ lên lớp, mà còn tăng cường hoạt động Đội trên địa bàn dân cư.
- Đối với Đảng Cộng sản Việt Nam:
Đội là lực lượng dự trữ chiến lược cho Đảng, là một trong những lực lượng tạo nên những mắt xích quan trọng trong hệ thống chính trị: Đội, Đoàn, Đảng. Đội cùng nhà trường thực hiện mục tiêu và nguyên lí giáo dục của Đảng. Để thực hiện tốt vai trò này, trong công tác xây dựng Đội và giáo dục thiếu nhi phải đảm bảo sự lãnh đạo của cấp uỷ Đảng.
- Đối với Đoàn TNCS Hồ Chí Minh:
Đội là lực lượng dự bị trực tiếp, là nguồn bổ sung chủ yếu về số lượng và chất lượng cho Đoàn Thanh niên. Về thực chất, toàn bộ công tác Đội giúp các em rèn luyện, phấn đấu để chuẩn bị cho các em đội viên đủ điều kiện gia nhập Đoàn khi đã trưởng thành. Đó cũng là nhiệm vụ xây dựng Đoàn bằng con đường ngắn nhất và tốt nhất: xây dựng Đoàn TNCS Hồ Chí Minh bắt đầu từ xây dựng Đội TNTP Hồ Chí Minh.
Đội không chỉ giúp các em thiếu nhi trưởng thành, rèn luyện các phẩm chất tốt đẹp mà còn tạo ra lực lượng những mầm non tương lai đầy nhiệt huyết, xông xáo cho xã hội, giúp xã hội ngày một giàu đẹp hơn. Bên cạnh đó, Đội còn là cây cầu nối giữa tập thể nhà trường và xã hội, tạo ra nguồn lực chủ yếu, chất lượng cho Đoàn Thanh niên, Đảng Cộng sản Việt Nam.
Được đứng trong hàng ngũ của Đội là niềm vui, niềm tự hào cho các em thiếu nhi. Nhờ sự tham gia, đóng góp của các em thiếu nhi mà Đội ngày một phát triển vững mạnh hơn với nhiều phong trào, chương trình quy mô lớn, mang lại nhiều ý nghĩa cho cuộc sống.